Velsen

Tekst Han Dijk Foto’s Beeldbank NIOD

Voor veel Velsenaren is de maand mei extra pijnlijk. Ze betreuren niet alleen de levens van familieleden of vrienden die in het verzet gevallen zijn, maar ze worstelen óók met de vraag hoe deze mensen in handen van de Duitsers vielen. Door een reeks toevallige blunders? Of door een vanuit Londen geregisseerd complot om linkse verzetsmensen uit de weg te ruimen?

Hannie Schaft

“Waarom werd er na de oorlog zo geheimzinnig gedaan, als datgene wat er in Velsen en omgeving is gebeurd slechts een kwestie van knullige incidenten was?” vraagt Cees Weij, zoon van het in februari 1943 gefusilleerde communistische gemeenteraadslid uit Velsen, zich af. Waarom werd nog drie weken voor de bevrijding linkse verzetsvrouw Hannie Schaft in de duinen van Bloemendaal doodgeschoten? In Velsen en omgeving kwam de vraag nooit tot zwijgen of zij niet in feite slachtoffer was van samenwerking tussen de vanuit Londen ingestelde verzetsleiding in Kennemerland en de Sicherheitsdienst (SD) in Amsterdam.

Moesten de linkse verzetsstrijders uitgeschakeld worden? Hoe kan het anders dat geen enkel onderzoek van na de oorlog ooit is afgesloten en dat politiecommissaris W.J. Gorter naar eigen zeggen in 1951 een kogel op zich afgevuurd kreeg, omdat hij leiding gaf aan een onderzoek naar de zaak?

Vooral de in april 2004 verschenen roman over de Velser affaire (Het Schandaal) van voormalig anti-apartheidsactiviste en IJmuidense schrijfster Connie Braam, heeft heel wat op gang gebracht.

Inmiddels is de Stichting ‘Steun Onderzoek Velser Affaire’ (SOVA) opgericht waarvan Cees Weij voorzitter is en waarbij ook Connie Braam betrokken is. De stichting wil een onafhankelijk wetenschappelijk historisch onderzoek laten doen, waarvoor de Stichting die Het Parool uitgeeft, inmiddels een aanzienlijk bedrag beschikbaar heeft gesteld. De historicus prof. Bob de Graaff is aangetrokken als adviseur.

De Graaff was enkele jaren geleden ook betrokken bij het onderzoek naar de Srebrenica-affaire, dat werd uitgevoerd door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). “Naast reconstructie van de feitelijke gang van zaken vind ik het belangrijk dat nagegaan wordt hoe zo’n zaak als de Velser Affaire in de Velser/IJmuider samenleving nog altijd speelt en in hoeverre die de Koude Oorlog gevoelens heeft afgedekt,” zegt hij.

“De ontkenning van de affaire wekt de indruk van een doofpot”

De Graaff, zelf afkomstig uit Velsen, vindt het belangrijk dat er eindelijk helderheid komt: “Geschiedschrijving kan een rol spelen in rouwverwerkingsprocessen en in herstel van het rechtsgevoel in een samenleving.” Hij wil de 25 zaken die samen de ‘Velser Affaire’ worden genoemd, laten reconstrueren op de structuur achter die incidenten of achter minstens een deel daarvan. Wat was er zo specifiek aan de Velser Affaire of deden vergelijkbare zaken zich elders ook voor? En is er verband tussen wat er locaal gebeurde en afspraken die er in Londen werden gemaakt over de bestrijding van communisten en van communisme in het algemeen? Stuk voor stuk vragen die voortkomen uit vermoedens, maar die nooit serieus zijn gesteld en onderzocht. Prof. Hans Blom, de inmiddels oud-directeur van het NIOD, gelooft niet in “een samenzwering tussen Londen, het plaatselijke verzet en de SD”.

Maar zowel hij als het instituut staan open voor nieuwe bronnen die dat eventueel wél zouden aantonen. Nog niet alle bronnen zijn tenslotte onderzocht dan wel openbaar. Cees Weij is blij met de aanpak van De Graaff: “Het wordt tijd dat er eindelijk kruisverbanden gelegd worden en dat alle 25 zaken in een juiste samenhang worden onderzocht.” Net als De Graaff benadrukt hij het belang van het onderzoek, ook voor het rouwverwerkingsproces: “De ontkenning van de Velser Affaire wekt de indruk van een doofpot. Maar het zorgt ook voor gevoelens van miskenning van de emoties waar veel Velsenaren mee worstelen. Voor hen en ook voor volgende generaties moet er eindelijk duidelijkheid komen.”